[حسام خراسانی] در جوامع امروزی، افراد پس از خانواده مهارت‌ها و آموزش‌های لازم برای زندگی اجتماعی را در مدرسه می‌آموزند. در مدرسه است که نگاه‌مان به جهان اطراف و برخورد با دیگران شکل می‌گیرد و می‌آموزیم چگونه در یک گروه موثر باشیم. پرورش روحیه تعهد و مسئولیت‌پذیری از نتایج همین گروه‌های دانش‌آموزی است. اردوها و المپیادهای ورزشی ویژه دانش‌آموزی یکی از فعالیت‌هایی است که سازمان‌ها و مدرسه‌ها برگزار می‌کنند، در این اردوها گروه‌محوری و زندگی اجتماعی ترویج می‌شود و اردو‌های دانش‌آموزی جمعیت هلال احمر از جنس همین اردوهاست. اردو‌هایی که پرورش‌دهنده روحیه نوع‌دوستی، روحیه هم‌بستگی، ایثار و شرکت در فعالیت اجتماعی و بسیاری از خصلت‌های نیکوی دیگر است. طرح دادرس یا همان (دانشآموز آماده روزهای سخت) هم یکی از مهم‌ترین برنامه‌های دنبال‌شده در جمعیت هلال احمر است که در راستای اهمیت این موضوع امسال هشتمین دوره آن در کشور برگزار می‌شود.
دادرس مخفف ترکیب چند‌کلمه‌ای «دانشآموز آماده در روزهای سخت» است، بگذارید این طرح را با ذکر آمار بررسی کنیم. هر سال در طرح دادرس تقریبا ۴٠٠هزار دانشآموز در ٨هزار مدرسه آموزش لازم را می‌بینند، این یعنی ایجاد یک گردان برای یک ارتش امدادی. حالا با توجه به این آمارها می‌توان گفت پس از هشت سال آموزش دانشآموزان در طرح دادرس، کشور دارای یک ارتش امدادی میلیونی است؛ کافی است عدد ۴٠٠هزار را ضرب در عدد هشت کنید تا مجموع دانشآموزان آموزش‌دیده در طول این هشت سال به دست آید. به عبارت بهتر طرح دادرس یعنی تشکیل یک ارتش بشردوست، یک ارتش امدادی برای برقراری صلح پایدار و تسکین آلام بشری؛ ارتشی که در تمام کشور سرباز دارد، یعنی در هر نقطه‌ای که حادثه رخ دهد، یک دانشآموز که مهارت‌های امدادی را آموخته، در صحنه حادثه حاضر است.
طرحی با قدمت ٧٠ساله!
اگرچه امسال هشتمین دوره طرح دادرس در حال برگزاری است، اما این طرح با تشکیل کانون‌های دانش‌آموزی از ٧٠سال پیش در جمعیت هلال‌احمر آغاز شده است. با اجرای طرح دادرس در مدارس طی هشت سال گذشته، میلیون‌ها دانشآموز آموزش‌های پایه برای تعامل و پیشگیری از مخاطرات را فراگرفتند. فعالیت کانون‌های دانش‌آموزی از ۷۰سال پیش آغاز شده و هدف این کانون‌ها این است که در جمع دانشآموزان ورود کنند و به آنها آموزش‌های امدادی و پایه برای تعامل، گفت‌وگو و پیشگیری از مخاطرات را بدهند، همچنین از ظرفیت‌های مدارس آموزش‌وپرورش در مواقع خطر برای کمک به مردم بهره گرفته شود. این کانون به منظور جذب و آماده‌‌سازی دانشآموزان علاقه‌مند به انجام داوطلبانه خدمات امدادی و عام‌المنفعه براساس توافق‌نامه منعقدشده با وزارت آموزش‌وپرورش و همچنین سازمان دانش‌آموزی در مدارس تحت پوشش (براساس سهمیه موردتوافق) ایجاد می‌شود.
دادرس یعنی یک طرح موفق
«مجید زارع» از مربیان طرح دادرس است. او در گفت‌وگو با «شهروند» از این طرح به عنوان یکی از موفق‌ترین طرح‌های مشترک آموزش‌وپرورش و همچنین هلال‌احمر یاد می‌کند. او معتقد است: «در این طرح دانشآموزان علاوه‌بر آشنایی با مهارت‌های امدادی، مهارت‌های اجتماعی را نیز کسب می‌کنند.» او ادامه می‌دهد: «دادرسان در این طرح علاوه بر آموزش و مسابقات امدادی شرکت در کارهای تیمی را هم آموزش می‌بینند، مانند عبور از موانع، رسیدن به مصدوم، اطفای حریق، خروج اضطراری، انتقال تجهیزات، پناهگیری در فضای امن مدارس و خانه و شناخت خاطرات ثانویه.» زارع در تکمیل صحبت‌های خود در این بخش می‌گوید: «در طرح دادرس رقابت همه به صورت گروهی است، به همین دلیل در اردوگاه فردی را نمی‌بینی که تنها قدم بزند و میزان همکاری در اردو بسیار بالاست.» زارع این موضوع را اتفاقی برنامه‌ریزی‌شده می‌داند و در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «همه مسابقات طرح دادرس تیمی است. این هم دلایلی دارد که یکی از آنها ایمنی دانشآموز است. این موضوع باعث می‌شود همیشه دانشآموز در کنار مربیان و سرپرست تیم خود باشد.»
مشق شب؛ چند خط بشردوستی
در طرح دادرس تیم‌های ١۴ نفره دانش‌آموزی در مرحله نخست در مدرسه و در مرحله بعد در شهرستان و استان با هم به رقابت می‌پردازند و در آخرین مرحله نیز به‌صورت کشوری در رقابتی به‌‌عنوان «المپیاد آماده» آموخته‌ها و دانسته‌های خود را در زمینه امدادی به مقایسه و ارزیابی نهایی می‌گذارند. حالا با شروع سال تحصیلی هفتمین دوره المپیاد آماده با حضور دادرسان برگزارخواهدشد. این چند سطر توضیحات کوتاهی است که مجید زارع در خصوص طرح دادرس ارایه می‌دهد. او با اشاره به شعار هر خانواده یک امدادگر می‌گوید: «در این طرح دانشآموزان یک امدادگر در خانواده خود به شمار می‌آیند. به اعتقاد ما آنها برای بالابردن سطح علمی و عملی جامعه برای کاهش اثرات بلایای طبیعی بسیار موثر هستند، به همین دلیل با آموزش‌های کامل این مباحث امدادی امیدواریم در آینده شاهد تشکیل تیم‌های مدیریت بحران مبتنی بر همین دانشآموزان باشیم.» زارع درباره اهمیت آموزش در مقابله با بحران می‌گوید: «با توجه به حوادث و سوانح جاری در کشور این آموزش کمک می‌کند توان تاب‌آوری جامعه بالا برود. همچنین با توجه به مباحث بسیار پرکاربرد مانند آموزش‌هایCPR ، نحوه مقابله با حملات بیوتروریستی مانند تهدیدات شیمیایی، سیاه‌زخم، انفجارها و روش‌های آلوده‌زدایی نیز سطح تاب‌آوری جامعه ارتقا می‌یابد.»
دادرس یک رقابت مثبت
ثریا دیبا، امدادگر دیگری است که در طول این سال‌ها به عنوان مربی مشارکت و همکاری داشته است، او معتقد است: «در دادرس همان‌طور که از نامش مشخص است ما دانشآموزان را برای روزهای سخت و بحرانی آماده می‌کنیم.» خانم دیبا با اشاره به اینکه آموزش در طرح‌ها هر سال به‌روز می‌شود، ادامه می‌دهد: «هر سال مباحث دادرس اعم از ارزیابی علایم حیاتی، CPR، پانسمان و بانداژ، آتل‌بندی، حمل مصدوم گروهی و انفرادی، اسکان اضطراری، اطفای حریق، پناهگیری و خروج ایمن را به این دانشآموزان می‌آموزیم تا اگر حادثه‌ای رخ داد، بدانند چگونه با آن مواجهه شوند. این دانشآموزان به عنوان نیروهای بومی می‌توانند نخستین کمک‌رسان‌ها و یاری‌گران در حادثه به شمار آیند.» او در ادامه میزان تأثیرگذاری این فرآیند آموزشی را بسیار مثبت ارزیابی می‌کند: «این آموزش‌ها با توجه به رویکرد ورزشی و رقابتی‌بودن باعث ایجاد حس انگیزه و تلاش بیشتر برای یادگیری میان دانشآموزان و تأثیرپذیری بیشتر در میان آنها شده است.»
فرصتی برای سرمایه‌گذاری
محسن محمدی یکی دیگر از مربیان طرح دادرس است که به معرفی طرح در گفت‌وگو با «شهروند» می‌پردازد. محمدی با بیان اینکه ایران در جمع 10 کشور نخست حادثه‌خیز جهان قرار دارد، می‌گوید: «همه ساله حوادث طبیعی و غیرطبیعی زیادی همچون سیل، زلزله، تصادفات جاده‌ای و ... را شاهد هستیم. آموزش بهترین اقدام برای مقابله با این حوادث و کاهش خسارات و آسیب‌هاست که در این زمینه می‌توان به خوبی از طرح دادرس یاد کرد. نوجوانی سن یادگیری و کسب علم و دانش است، بنابراین بهترین فرصت برای سرمایه‌گذاری در جهت ارتقای دانش امدادی دانشآموزان است.» او ادامه می‌دهد: «طرح دادرس دانشآموزان را برای مقابله با حوادث و بحران‌ها آماده می‌کند، چراکه آنها مباحث مهم و اساسی در زمینه امدادونجات و اصول اولیه برخورد با مصدومان را همچون احیای قلبی-ریوی، پانسمان و بانداژ، آتل‌بندی، حمل مصدوم و نحوه صحیح پناهگیری را یاد می‌گیرند و به عنوان تیم آماده مدارس در صورت بروز حوادث نقش مهمی را می‌توانند ایفا کنند. البته نقش آنها تنها به مدارس ختم نمی‌شود، بلکه در سایر محیط‌ها همچون منازل مسکونی خود و محیط‌های عمومی می‌توانند نقش بسیار پررنگی از جامعه آماری مردم آموزش‌دیده کشورمان داشته باشند و در صورت بروز حوادث ایفای نقش کنند و خانواده و هموطنان خود را نجات‌دهند.» او در تکمیل صحبت‌های خود می‌گوید: «البته درطی چندین سال گذشته اجرای این طرح برای شروع از سوی آموزش‌وپرورش و هلال‌احمر بسیار خوب بوده است، ولی حلقه گمشده؛ مستمر و ادامه‌داربودن آموزش‌هاست، باید آموزش‌های امدادی به عنوان واحد درسی و با تدوین کتاب آموزشی در تمامی مقاطع دبیرستان گنجانده شود و همه ساله دانشآموزان این موارد را یادبگیرند. این اقدام باعث خواهد شد درصد زیادی از دانشآموزان آموزش ببینند و به دنبال آن در خانواده‌ها نیز تاثیر مستقیمی خواهد گذاشت و به‌خودی‌خود در سطوح جامعه افراد آموزش‌دیده و سرمایه انسانی کشورمان برای مقابله با حوادث طبیعی و غیرطبیعی چندین برابر خواهد شد.
«دادرس» گره‌خورده با حادثه «شین‌آباد»
داستان طرح دادرس با داستان چهارشنبه سیاه شین‌آباد گره خورده است. چهارشنبه‌ای که در آن به دلیل نقص تجهیزات گرمایشی ٢٩ دانشآموز دچار جراحت شدید سوختگی شدند. درست پانزدهم آذرماه ١٣٩١ بود که مدرسه دخترانه انقلاب اسلامی شین‌آباد در شهرستان پیرانشهر به دلیل استفاده از بخاری نفتی غیراستاندارد، دچار حادثه آتش‌سوزی شد و آتش به جان دانشآموزان این مدرسه کوچک انداخت. آن روز چهارشنبه بود. ارزیابی انجام‌شده در حادثه شین‌آباد از میزان پایین آگاهی امدادی در مدارس کشور، چه در میان دانشآموزان و چه مربیان خبر می‌داد. طرح دادرس هم به همین دلیل یک‌سال بعد از حادثه شین‌آباد با تعریف هشت مهارت امدادی شامل اطفای حریق، اسکان اضطراری، حمایت‌های حیاتی، پناهگیری و تخلیه اضطراری، ارزیابی و کنترل علایم حیاتی، شکستگی و آتل‌بندی، خونریزی، پانسمان و بانداژ اجرایی شد. از برنامه‌هایی که در هفت دوره این طرح دنبال شده است، رشد و شکوفایی استعدادهای امدادی، افزایش روحیه کار جمعی دانشآموزان سازمان جوانان، افزایش سطح ایمنی و کاهش خطرپذیری در مواجهه با حوادث و آموزش خودامدادی بین دانشآموزان بوده است.
«دادرس» خواهرم را نجات داد
«دادرس ناجی» سوژه جالبی به نظر می‌رسد؛ جواد شیخی، دادرس شهر اصفهان، ناجی خواهر سه‌ساله خود سارینا است. از این دادرس اصفهانی خواستم ماجرا را به طور خلاصه برایمان شرح دهد: «سارینا خواهر سه‌ساله من سر یک خودکار را قورت داد. در آن لحظه من و مادر در خانه بودیم. مادر به شدت هول شده بود، اما من طبق آموزش‌هایی که در طرح دادرس دیده بودم، سر سارینا را پایین آوردم و به بین دو کتف او فشار وارد کردم. سر خودکار هم از دهان سارینا بیرون آمد... .»
داستان طرح دادرس با داستان چهارشنبه سیاه شین‌آباد گره خورده است. چهارشنبه‌ای که در آن به دلیل نقص تجهیزات گرمایشی ٢٩ دانشآموز دچار جراحت شدید سوختگی شدند. درست پانزدهم آذرماه ١٣٩١ بود که مدرسه دخترانه انقلاب اسلامی شین‌آباد در شهرستان پیرانشهر به دلیل استفاده از بخاری نفتی غیراستاندارد، دچار حادثه آتش‌سوزی شد و آتش به جان دانشآموزان این مدرسه کوچک انداخت